Εισαγωγικό κείμενο του Γιάννη Χρυσανθόπουλου, 2010
Τους δήλωσα πως είμαι γνήσιος απόγονος του Ιάσονα , που κι αυτός πιο μπροστά από μένα αναζητούσε την Κολχίδα !
Μόνο που τώρα η Κολχίδα έχει αλλάξει όνομα , την ονομάζουν Γεωργία , ή Τζόρτζια ή Γκιόργκια του Καυκάσου κι είναι μια πλούσια παραλιακή πεδιάδα , από το Βορρά στο Νότο , στα Ανατολικά του Εύξεινου Πόντου . Στην ανατολική πλευρά της χώρας καμαρώνει ο γερο- Καύκασος . Εκεί πήγα , Σεπτέμβρη-Οκτώβρη 1988.
Μη ρωτήσετε αν συνάντησα αιωνόβιους . Αυτούς που είδα τους λογάριασα ογδοντάρηδες – έτσι καλοστεκούμενοι καθώς ήταν , με κόκκινο χρώμα στο πρόσωπό τους – αλλά θα πρέπει να ειχαν ξεπεράσει τα.. εκατόν ένα !Ας είναι καλά οι γέροντες δε μου κάναν τίποτα , όλο χαμόγελο ήσαν και καλωσύνη … Όσο για τη γενέτειρα του Ιωσήφ Βησσαρίωνα Στάλιν , δεν έχω να σας πω τίποτα …Απέφυγα … επιμελώς την επίσκεψη γιατί κανείς δεν μου … εγγυήθηκε πως θα γύριζα πίσω !
Προτίμησα λοιπόν να επισκεφθώ το Κουταϊσι , μια που για εκεί ήμουν προσκεκλημένος , μαζί με 26 εικαστικούς-ζωγράφους για να ζωγραφίσουμε ένα ή δύο πίνακες σ’ όποια γωνιά της πόλης μας βόλευε .
Ο αγαπητός φίλος μου δήμαρχος Νίκαιας , Στέλιος Λογοθέτης , είχε όλη την οργανωτική φροντίδα από πλευράς του δήμου Νίκαιας .Μια επίσκεψη στο ατελιέ μου από μια Επιτροπή με Γεωργιανούς ζωγράφους είχε αποτέλεσμα να εκπροσωπήσει η αφεντιά μου την ελληνική ζωγραφική στα πλαίσια της έκθεσης στο Κουταϊσι .
Ευχαριστώ το δήμαρχο , τον πρόεδρο και το δημοτικό σύμβουλο για την πολύτιμη εμπειρία που απέκτησα ζώντας σ΄ έναν άλλο πολιτισμό . Οι συνάδελφοί μου ήταν Ευρωπαίοι στην πλειοψηφία τους , αλλά είχαμε και έναν Κουβανό , μέχρι κι ένα Μογγόλο !Από κάθε εθνικότητα , ένας . Ένας Ανατολικογερμανός , ένας Ούγγρος , ένας Τσεχοσλοβάκος , ένας Πολωνός , Λετονός, Εσθονός , Αυστριακός κλπ…. μέχρι τον αριθμό 26 . Κάμποσοι και οι Γεωργιανοί . Οι τελευταίοι ήσαν πολύ ευγενικοί , φιλόξενοι , πρόσχαροι , εγκάρδιοι….
Ένα μεγάλο ξενοδοχείο ήταν διαθέσιμο για όλους εμάς . Άφθονα τα πάντα δε μας έλειπε τίποτα . Μέχρι …”Κυφίρ”μας πρόσφεραν πρωί-πρωί για να … δυναμώσουμε !Γιαούρτι με ένζυμα …
Δεν μπορώ βέβαια να ορκιστώ ότι ήμουν πανευτυχής για τη γεωργιανή κουζίνα . Δεν αντέχουμε εμείς για τέτοιες ”μάσες”. Παρ’ όλο που υπάρχουν και σε εμάς ” φαγάδες”, εντούτοις πιστεύω πως οι Έλληνες τρώνε γενικά λιτά , σε αντίθεση με τους Γεωργιανούς ή τους Ρώσους . Βλέπεις , είναι το κλίμα τους τέτοιο κι αναγκαστικά προσαρμόζονται στις απαιτήσεις του .
Ας αφήσουμε όμως προς το παρόν τη δίαιτα και ας μπούμε στην κυρίως … δουλειά μας .Το καβαλέτο μας λοιπόν στον ώμο με όλα τα αναγκαία: χρώματα , πινέλα και τελάρο με μουσαμά . Όλα προσφορά της πολιτείας , δωρεάν τα πάντα . Η πολιτεία πλήρωνε κάθε δαπάνη . Οι Γεωργιανοί συνάδελφοί μας , μας το βεβαίωσαν αυτό . Άλλωστε δεν θυμάμαι να ξόδεψα ” μία”! Ούτε για χρώματα , ούτε για πινέλα και μουσαμά . Προσπαθώ φιλότιμα να μην ξεχάσω τις προσπάθειες των εικαστικών του Επιμελητηρίου και της Ε.Π.Α.Σ.Κ.Τ. Για τη δημιουργία ενός πρατηρίου υλικών ( χρώματα κλπ.) όπου οι εικαστικοί θα προμηθεύονται τα υλικά σε τιμές κόστους .
Πριν από 3 χρόνια με δική μου πρωτοβουλία κατάφερα να προμηθεύσω στους εικαστικούς τα γνωστά υλικά (χρώματα , πινέλα , μουσαμά κ.α) σε τιμές κόστους χάρη σε δύο εισαγωγείς , προσωπικούς μου φίλους ( τούς φίλτατους Αλέκο Πρέττα και Β. Χασκάκη , μηδέν κέρδος από την πλευρά τους ).
Η δωρεάν φιλοξενία στη Γεωργία ήταν …. ευρύτατη !Ας πούμε πχ. Ότι κάποιος βαστούσε ένα αντικείμενο που είχε αγοράσει από κατάστημα . Ζητούσες λοιπόν κι εσύ από… το ίδιο. Ε, σε καμιά ώρα είχες στα χέρια σου το ίδιο , χωρίς να ξέρεις πώς σου ήρθε …”Βρε να πληρώσω ”- πολύ φυσικό – αλλά που, τίποτα ! ”Ένα δώρο δεν πληρώνεται ” . Βρε αμάν”…Τίποτα !Βιβλία …, Βιβλία , δώρα … Reproductions από έργα Γεωργιανών – ζώντων και μη καλών ζωγράφων . Υπάρχει ένας λαϊκός ζωγράφος που δεν ζει , μα τον λατρεύουν . Ένας Θεόφιλος της περιοχής που τον λέγανε ΠΥ. ΡΟΣΜΑΝΗ Νίκο .Έχει πεθάνει χρόνια τώρα , όμως λατρεύουν όλοι τα έργα του . Γέμισα τη βαλίτσα μου από βιβλία και δώρα Τέχνης ( στο τέλος βγήκε… υπέρβαρη στο ζύγιομα και πλήρωσα στην επιστροφή 85$ πρόστιμο !).
Οι άνθρωποι αυτοί οι Γεωργιανοί , είναι τόσο εγκάρδιοι που φιλιούνται … δέκα φορές την ήμερα !Μπήκα λοιπόν και εγώ στο έθιμο ! Ματς – Μουτς ! Αλλά κάτι παραπάνω με μένα … Με θυμηθήκανε οι καλοί αυτοί άνθρωποι από τις ταινίες μου και ιδιαίτερα από τον ”Άνθρωπο του Τρένου ” του αείμνηστου φίλου μου Γιάννη Μαρή… Μες στα γεωργιανά τους άκουγα τη λέξη ” τρένο ” και βέβαια με τον διερμηνέα διευκρινίστηκε το πράγμα !Χαρά εγώ ! Βέβαια εκείνο που δεν σκάλισα ήταν αν σήμερα ” φατσικώς ” ανταποκρίνομαι στον τότε άνθρωπο του τρένου ή ελαφρώς … μεγάλωσα !
Σκάγανε οι κυράτσες στα γελάκια και με διαβεβαίωσαν ότι διατηρούμαι ακόμα … φτυστός ! Αν είναι δυνατόν!
Ένα πρωινό , μάλιστα , που ήμουν στην όχθη του ποταμού και ζωγράφιζα όρθιος στο καβαλέτο μου , βλέπω δύο κορίτσαρους , πρώτο μπόι , στα μέτρα μου , ξανθές σειρήνες του Βορρά , να ορμάνε καταπάνω μου , να μ ‘ αγκαλιάζουν με τη σειρά και να με γλυκοφιλούν στα μάγουλα , με πνιγμένα γελάκια … Τέντωσα τα χέρια μου – στ’ αριστερό βαστούσα την παλέτα με τα χρώματα και στο δεξί τα πινέλα – για να μη λερώσω καμία τους . Θύμιζα Εσταυρωμένο και όπως αντιλαμβάνεσθε , υπέστην επ ‘ αρκετόν το μαρτύριο του Ιησού Χριστού , στον ” Τελευταίο Πειρασμό ” του Σκορτσέζε !
Μπορούσαμε να μείνουμε και να ζωγραφίσουμε , φιλοξενούμενοι εξήντα μέρες περίπου . Κι η έκθεση έφτασε . Το ” Vernissage” της έκθεσης στο Κουταϊσι ανεμένετο συνταρακτικό ! Οι κάτοικοι – φιλότεχνοι ήσαν έτοιμοι και πλημμύρισαν τη μεγάλη σάλα του νεοκλασικού κτιρίου .
Χαμογελαστοί , όλοι οι παρόντες της έκθεσης έπαιρναν τη θέση τους . Μεγάλοι λόγοι προβλέπονταν … Και να, ξεκινάει πρόεδρος της Ένωσης Ζωγράφων . Αλλά…άντε να ”πιάσεις ” τι λέει !…
Ήταν βέβαια και προσωπικότητες από την πρωτεύουσα , όπως ο απεσταλμένος στέλεχος υψηλά ιστάμενο , από τη Μόσχα που επέδωσε προσωπικά τα μετάλλια και τα διπλώματα .
Η Γεωργία ή η Τζόρτζια όπως την προφέρουν , μιλάει δύο γλώσσες – κι οι δύο πολύπλοκες , τόσο στην ομιλία όσο και στη γραφή τους .Όλοι όμως παθιάζονται για την ” Γκιόργκια ” κι όλοι παραδέχονταν τον πολιτισμό της και τη λαμπρή ιστορία της . Στα χείλη τους έχουν πάντα το ”Γιάσονα”, το ” Χρυσόμαλλο δέρας ”, την Κολχίδα , τη ”Μέδια” , όχι όμως και τη δική μας Μήδεια , γιατί όπως ισχυρίζονται επίμονα μόνο Μέδια υπάρχει και όχι …Μήδεια !( στη χειρότερη περίπτωση μπορεί να τρίξουν τα κόκαλα της αν δεν την ικανοποιεί! ).
Τους δύο αυτούς ήρωες της μυθολογίας μας ( και κύρια πρόσωπα της αρχαίας τραγωδίας ) οι Γεωργιανοί τους έχουν πολύ ψηλά , τους αγαπούν και τους σέβονται . Η τραγική Μήδεια είναι ” δικό τους αίμα”. Κουβαλάει όλες τις καταβολές της περήφανης φυλής τους .
Μα , ενώ σκεφτόμουν τη ”Μέδια” και κοιτούσα ικανοποιημένος τους ζωγράφους που η παρουσία τους ”γέμιζε” την έκθεση , ξαφνικά χωρίς καθόλου να το αναμένω καλούμε να μιλήσω και εγώ με το άνοιγμα της έκθεσης των ζωγράφων . Αμήχανα αφήνω να περάσουν μερικά δευτερόλεπτα κι ύστερα αρχίζω σε…πολύ θερμό τόνο να μιλάω για το γεγονός της ημέρας , τονίζοντας την πρωτοτυπία της φετινής έκθεσης , την αθρόα συμμετοχή δηλαδή στη ζωγραφική τούτη … Βαβυλωνία από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα , την αστραφτερή παρουσία των ζωγράφων , την αναμφισβήτητη ποιότητα της έκθεσης , τον ενθουσιασμό των ντόπιων και ξένων . Αλλά συγχρόνως στέκεται δίπλα μου ένας… κορίτσαρος με ξανθό μαλλί και γαλανά μάτια -γνήσια Ρωσίδα ,σταλμένη διερμηνέας μου από τη Μόσχα για τις ανάγκες της επικοινωνίας μου με τους ζωγράφους , αλλά και τη μετάφραση από τα ελληνικά μου στα γεωργιανά και στα ρώσικα … Ξεχνιέμαι , λοιπόν , εκεί που μιλάω κι αρχίζω να ” τρέχω ” στα ελληνικά μου , οπότε ακούω δίπλα μου : ”Ε! Κύριε Μιχαήλ είμαι και γω εδώ !” .
”Πω , πω … τι έκανα ! Είσαι και συ μωρέ Τατιάνα ” (Τατιάνα τον έλεγαν τον κορίτσαρο ). Διακόπτω και αρχίζει η χαριτωμένη Τατιάνα σαν πολυβόλο στα ρώσικα να μεταφράζει όσα είχα πει , λες και στο κεφαλάκι της υπήρχε … μαγνητόφωνο !
-Εγώ , ” ταβάριτς” , έχω εντολή να βρίσκομαι δίπλα σου , ώσπου ν’ αποχωρήσεις θείανγια την πατρίδα σου και να σου μεταφράζω κάθε επαφή σου και δραστηριότητά σου στο χώρο των συναδέλφων σου και των εικαστικών τεχνών – δηλαδή συνεντεύξεις , ομιλίες δημοσιογράφων , κλπ.
-Και στο εστιατόριο ακόμα ;
-Και στο εστιατόριο!…
-Αμ , καλά το σκέφτηκα εγώ πως προτιμότερο θα ‘ταν να ‘φερνα μαζί μου από την Ελλάδα και το.. φαγητό μου σε μια καστανιά , να ξέρω … τι τρώω !Αφού παιδί μου εδώ πέρα δεν έπρεπε να το λέτε Κουταϊσι αλλά … Τσου – Ταίσεϊ …
Η δεσποινίς Τατιάνα ξελιγώθηκε στα γέλια . Το σημαντικότερο είναι πως , Ρωσίδα γέννημα – θρέμμα , μιλάει άπταιστα ελληνικά στα 24 χρόνια της … Μπράβο της !Ένα άλλο … κακό της είναι ώσπου να ανοίξω τα μάτια μου , ανοίγει τα τα ”κανιά” της κι αγωνίζομαι να συντονίσω το βήμα μου μαζί της, όπως στη ρώσικη κουζίνα της!
Κόσμος και κοσμάκης, χαιρετούρες, γλυκύτατα άλλα άγνωστα πρόσωπα, τρυφερά και ευγενικά… Η ”Τζώρτζια” φημίζεται για τη θερμή αγάπη της και τη φιλοξενία στους ξένους. Εκείνο που βαστούν, όπως είπαμε, καθώς εσύ το βλέπεις ενδιαφέρον, αυτοί θα στο χαρίσουν γρήγορα… Τους Έλληνες, τους Γκρέτσι, τους προσέχουν και τους αγαπούν. Τους είπα πως είμαι απόγονος… κατ’ ευθείαν από τον… Ιάσονα και χάρηκαν. Γενικά στη Γεωργία υπάρχουν πολλοί Έλληνες- Πόντιοι στο Τβίλισι (Τιφλίδα), το μικρό Παρίσι, στο Βατούμ, Σουχούμι και σε άλλες περιοχές.
Νιώθουν βαθιά στο σύνολό τους την αγάπη των πολιτιστικών εκδηλώσεων. Συμμετέχουν όλοι. Το χαίρονται. Στο Κουτάισι η πολιτεία τους διαθέτει Εθνικό θέατρο, ένα πελώριο νεοκλασσικό κτίριο, μια Λυρική σκηνή- και εκεί μεγαλοπρεπές κτίριο. Είχαμε την τύχη να δούμε λυρική παράσταση. Τέλος, είναι καλοπερασάκηδες και τους αρέσουν οι ωραίες εκδηλώσεις, το καλό και… άφθονο φαγητό και το καλό κρασί!..
Όλοι, όμως στο έλεος των διερμηνέων. Βαβυλωνία από ξένες γλώσσες. Οι γυναίκες κάνουνε κουμάντο στο είδος! Εγώ διέθετα βέβαια την προσωπική μου. Τότε ήξερα και μίλαγα! Αισθανόμουν ασφαλής… Με τον πρόεδρο της Ένωσης των ζωγράφων επισκεφθήκαμε τη… λαχαναγορά! Ένα τριώροφο παράπηγμα ξυλοκατασκευασμένο και ατελείωτοι πάγκοι με τις πραμάτιες τους. Φρούτα, σταφύλια, ρόδια, ξηροί καρποί, κρεμμυδάκια, λάχανα, λωτοί (αυτός ο γλυκύτατος καρπός), μήλα, μανταρίνια (πολύ μικρά στο μέγεθος, ίσα που φαινόντουσαν), αλλά πεντανόστιμα. Μέχρι σακούλες από πλαστικό χαρτί- εκατό φράγκα και βάλε!.. Μα το πιο αστείο από όλα ήταν η… επαφή με τον πωλητή… Αναιδέστατα ο πελάτης βούταγε ένα τσαμπί σταφύλια, έτρωγε κάποιες ρώγες, σταμάταγε και ή που επέστρεφε το υπόλοιπο τσαμπί, ή τουσ άφηνε το κοτσάνι ή του έδινε παραγγελία να του βάλει 2-3 κιλά στο χαρτί! Κάντο στη δικιά μας αγορά αυτό! Θα σε σιχτίριζε ο μανάβης και, το λιγότερο, θα σε έβριζε. Πού σημαίνουν όλα αυτά πως οι άνθρωποι της Γεωργίας τα’ χουν άφθονα και δεν σκοτίζονται αν δεν δοκιμάσεις και… μισό κιλό σταφύλια!.. Κάτι παρόμοιο έγινε και με έναν Γεωργιανό ταξιτζή. Μπήκαμε μια συντροφιά και μας σταμάτησε εκατό μέτρα πιο κάτω γιατί εκεί ήτα ο αριθμός της οδού που θέλαμε και με πολλή ευγένεια ο ταξιτζής μας αποχαιρέτισε χωρίς να πάρει ρούβλι, γιατί, όπως μας εξήγησε, απλώς δεν πρόλαβε ούτε εκατό μέτρα να κάνει!.. Τώρα τι θα γινόταν με το δικό μας ταξιτζή, σας αφήνω να το φανταστείτε!
Εκείνο όμως που με εντυπωσίασε βαθιά και με άφησε άφωνο ήταν το θέμα του καθεδρικού ναού της Μόσχας. Ατόφια φύλλα χρυσού, με περισσή τέχνη σκαλισμένα με πολύτιμες πέτρες που στραφτάλιζαν επιβλητικά, ανεκτίμητης αξίας αγιογραφίες, ένα τέμπλο αξεπέραστο σε τέχνη και ομορφιά. Δεν ήθελα να φύγω με κανένα τρόπο από εκεί. Ήμουν εθελοντικά αιχμάλωτος.
Αλλά παρ’ ολίγο να γίνω και γω…”Χερουβείμ” εξαιτίας μιας περιπέτειας που είχα, όταν εντελώς ξαφνικά, εκεί που είχαμε καλοκαιρία, η θερμοκρασία έπεσε απύθμενα- υποθέτω- βάθη! Πάγωσα!
Ένα άγριο τρέμουλο άρχιζε να με συνταράζει σαν… κομπρεσέρ και νόμισα πως θα’ ρθει… ο συνονόματος μου αρχάγγελος να με επισκεφθεί στο Κουτάισι! Ευτυχώς όμως ,τάχιστα, με τις φροντίδες των ευγενικών φίλων Γεωργιανών, μπήκα στο νοσοκομείο και αφού με πέρασαν από σαράντα κύματα και μηχανήματα, σταμάτησα να τρέμω!
Τώρα τρέμω μόνο από συγκίνηση, καθώς θυμάμαι τους Γεωργιανούς και όλους τους συναδέλφους μου στην έκθεση. Άνθρωποι με καλλιέργεια, γνώσεις- όλοι σπουδασμένοι στις Ακαδημίες Τέχνης της χώρας τους- και προπαντός άνθρωποι με αγάπη και ζεστασιά. Είχαμε όλοι μας αυτοσεβασμό και αλληλοσεβασμό. Ήρθαμε τόσο κοντά! Ο Μογγόλος μας περιμένει στην Μογγολία! (Και σίγουρα θα ήταν πολύ ωραία).
Θα’ ταν άλλο πράγμα και δύσκολο να ασχοληθεί κανείς με τα πολυάριθμα εκπληκτικά μοναστήρια και τις εκκλησιές με τον χαρακτηριστικό ”κουμπέ” που σ’ αυτούς είναι κανονικός ο τρούλος, ενώ στους Έλληνες είναι ”πομπέ” και οι δύο όμως είναι ορθόδοξοι. Το αρχιτεκτονικό τους στυλ έχει μια ανάταση στα ύψη. Η δομή, στέρεο προς όλες τις διαστάσεις, από μια μαλακιά πέτρα- παρώλιθο, πολύ εκφραστικό υλικό. Άλλοι ναοί έχουν τοιχογραφίες, αλλοί όχι- είναι κατεστραμένες από το χρόνο κι εκείνους που ”βοήθησαν” το χρόνο. Βασιλιάδες, ιερωμένοι, επίσκοποι, λαϊκοί, θαμμένοι κάτω από μια μαρμάρινη πλάκα μέσα στους ναούς.
Φαίνεται πως έτσι τιμούσαν τους άρχοντες τους μετά το θανατό τους. Τραγικές ιστορίες θλιβερή ατμόσφαιρα, μυστήρια, ίντιργκες, συνωμοσίες… Διακοσμητικά ανάγλυφα στις ταφόπετρες- μάρμαρα για τον κάθε άρχοντα…
Ο πολιτισμός των Γεωργιανών που ήκμασε στα βάθη των αιώνων, είναι λαμπρός κι ανεπανάληπτος. Θησαυροί από την ελληνική αρχαιότητα, αγάλματα, ανάγλυφα, διακοσμητικά, κεραμικά, χρυσός σφυρηλατημένος. Μάστοροι άφταστοι, με φανταστικές δημιουργίες… πέρασαν από πάνω τους λαίλαπες, βάρβαροι, Τούρκοι… Διεσώθη όμως η Γκιόργκια.
Είχε μέλλον και επέζησε. Γερή φυλή, ρωμαλέα μέχρι σήμερα…
Finale: Η γραμματέας ”μου”, η ακούραστη- 24 χρονών γαρ!- Τατιάνα με συνόδευσε πρόθυμα ως το αεροδρόμιο. Τι λέω? Ως το αεροπλάνο σχεδόν!
Καλό ταξίδι, κύριε Μιχαήλ…
Ευχαριστώ Τατιάνα! Εκείνος ο άτακτος πρόγονος μου, ο Ιάσονας, έκανε πολύ άσχημα που εγκατέλειψε την Κολχίδα τότε… Εγώ δεν θα την εγκατέλειπα, γιατί είναι πανέμορφη και δεν ξεχνιέται ποτέ…
Έτσι της είπα και το πιστεύω…
ΜΙΧΑΛΗΣ ΝΙΚΟΛΙΝΑΚΟΣ
