Εισαγωγικό κείμενο του Γιάννη Χρυσανθόπουλου, 2010
Το αποφάσισε η Ένωση Σμυρναίων . ” Όσοι … τολμηροί προσέλθετε ” , είπαν και εγένετο η εκδρομή . Πού; Μα που αλλού , στα Μικρασιατικά παράλια . Και ειδικότερα Τουρκία ! Έτσι είναι υποχρεωτικό να αναγράφεται στο διαβατήριο και όχι Σμύρνη , αλλά IZMIR… Όχι Κωνσταντινούπολη αλλά Ισταμπούλ . Το πούλμαν του κυρ – Γιώργη με οδηγό τον ίδιο άρχισε να ροκανίζει τα χιλιόμετρα απανωτά . Να ! Και φτάνουμε στα Τέμπη . Μάσες και σε μερικές ώρες στην ωραία Καβάλα . Λιγότερο από ” λεπτά ” τρέχανε οι ώρες … Η Ξάνθη- διανυκτέρευση – η Κομοτηνή , Αλεξανδρούπολη και σε λίγο ο Έβρος . Σύνορα , Τελωνείο , διαβατήρια και ειδικές συστάσεις περί των … εισαγομένων άμα τη επιστροφή …
Όχι ” χασίσια ” … όχι ” πέτσινα ” , ούτε ” σουτζούκια ” , μα ούτε και ” παστρουμάδες ” .
Θα σκυλοβρομήσουμε , ρε παιδιά με τη μυρούδια του . Προς Θεού , λέει ο τελωνειακός . Κούτος είσαι κύριος ; Και ‘μεις αφού το θες θαγοράσουμε ” πετσέτες Μπούρσας ή Πούρσας ” λουκούμια και καραμέλες ” χατζημπεκύρ ” μεταξωτά και πάει λέοντας … Ο Παραράς ο αρχηγός της εκδρομής στα μέσα και στα έξω . Βολικός και εγκάρδιος τιτιβίζει σαν μικρός παπαγάλος:
” Εδώ είμαι γω ρε παιδιά , μην ανησυχείτε κι αυτό θα γίνει , και το άλλο θα γίνει …” . Το ” Σισμίκ” και αν βγήκε θα ξαναμπεί πάλι μέσα από κει που βγήκε .. Α! Δεν βγήκε ακόμα ; Ετο ίδιο είναι σαν βγήκε … Όλοι στο πούλμαν ! Μέτρα κεφάλια λέει ο κυρ Γιώργης , μη ξεμείνει κανείς πίσω ! Ένα , δύο , τρία …ωραία, όλοι! Ένας επιτελικός του αρχηγού μαζεύει τσιγάρα πακέτα σε δυο πλαστικές σακούλες . Το ένα για τον εύζωνα φαντάρο και το άλλο για τον Τούρκο φρουρό που βρίσκονται απέναντι βλοσυροί ο ένας στον άλλον . Πολλή συγκίνηση . Δυο νέα παιδιά που η μάνα τους περιμένει με την ψυχή στο στόμα στο κατώφλι του σπιτιού τους να γυρίσουν πίσω . Ο ένας είναι Έλληνας και ο άλλος Τούρκος . Χαμογελαστοί κι δυο μας χαιρετούν . Νάταν έτσι απλά να κατανοούνται οι άνθρωποι μεταξύ τους . Μένα κόμπο στο λαιμό χαιρετάμε τα δυο γελαστά παιδιά και μουρμουρίζουμε :”Ειρήνη Θεέ μου … ποτέ πια πόλεμος !”.
Στο Τουρκικό φυλάκιο , στην άλλη άκρη της γέφυρας του Έβρου , θεωρούμε τα διαβατήρια και γρήγορα ακολουθούμε έναν ευθύ δρόμο διασχίζοντας την Ανατολική Θράκη . Τι γης είναι αυτή ; Τι ατέλειωτη πεδιάδα . Τι εύφορο έδαφος !πλημμυρίζει ο τόπος από ” ήλιους ”(ηλιοτρόπια , από κει που βγαίνει το ηλιόλαδο ) . ” Τρεις φορές το χρόνο αυτή η γη από τη φύση της είναι γόνιμη να προσφέρει καρπούς ”, συμπληρώνει ο κύριος Σάββας Αχμέτ- Αμπτουλάχ , ο ξεναγός μας , Τούρκος , γεννημένος στην Κομοτηνή που όμως αν και η πατρίδα του ήταν εκεί προτίμησε να μετακομίσει οριστικά στην Τουρκία . Βέβαια , παραδέχεται και ο ίδιος ότι πρέπει κανείς στον τόπο του να κάνει 2-3 δουλειές για να βγάζει ένα μικρό εισόδημα ή μισθό. Με άψογη οδήγηση του κυρ Γιώργη ο χρόνος κυλάει χωρίς να το καταλαβαίνουμε , τη μια στο μικρόφωνο την άλλη με ανέκδοτα ή προσωπικές ιστορίες – εκείνος ο Παραράς δεν σ ‘ αφήνει ήσυχο κι όλο ψάχνεις στα τεφτέρια της μνήμης σου και διαρκώς όλο κάτι προσφέρεις . Άλλοι ξεκαρδίζονται μόλις τελειώσει το ανέκδοτο και άλλοι γελούν την .. επομένη ! Να λοιπόν ένα από τα σκεπασμένα :Πριν από κάμποσα χρόνια οι συντοπίτες μας Κοκκινιώτες δημοτικοί σύμβουλοι , ήθελαν να με καλέσουν τιμητικά στο Δημοτικό Συμβούλιο για θέματα καλλιτεχνικά – πολιτιστικά . Άλλα διαφωνούσαν ποια ιδιότητα θα βάζανε έξω από το φάκελο της πρόσκλησης .Μπρε έλεγε ο ένας , να τον βάλουμε ηθοποιό . Όχι ! Έλεγε ο άλλος , ζωγράφο να τον βάλουμε … όχι έλεγε ο επόμενος , σκιτσογράφο στις εφημερίδες ” ταμπέλα ” ισχυρίζεται ένας άλλος – ταμπέλες έκανε ο άνθρωπος μικρός για να ζήσει … Ούτε ! Φωνάζει ο μακαρίτης ο Καραμπετιάδης με την στεντόρεια φωνή του … ” Εγώ ξέρω …” και γράφει ευθύς στο φάκελο : Αξιότιμον κύριον Μισέλ Νικολινάκο ” πανγκαλλιτέχνην ”οδός Ηλιουπόλεως 28 ενταύθα . Και μετά απ’ αυτό εγένετο … σεισμός …!
Το πούλμαν τρέχει γρήγορα και η σκέψη μας γυρίζει στο παρελθόν . Καθώς διασχίζουμε την παραθαλάσσια πόλη της Ραιδεστού , ελληνικότατη κάποτε ήκμασε πολύ. Δοκιμάζεις πίκρα καθώς περνάς γρήγορα την Ανατολική Θράκη . Τι πεδιάδα , τι χώματα , βράχο δεν βλέπεις δεν βλέπεις πουθενά . Θυμάσαι και στοχάζεσαι . Προς το παρόν δεν δυνάσαι τιπ ‘ άλλο …
Μπαίνουμε στην Κωσταντινόπουλη , στην Πόλη ή κατά Μωάμεθ Β’ στην ΙΝΣΤΑΜΠΟΥΛ . Από τις ακραίες συνοικίες μέχρι την καρδιά της πολιτείας υπάρχει ανισότητα , φτώχεια . Έξι εκατομμύρια πληθυσμός και το χειρότερο – λέει ο ξεναγός μας – βρώμικη πολιτεία , όλα τα απόβλητα πέφτουν στον Κεράτιο κόλπο και φυσικά μοσχοβολάει ο τόπος ! Σύντομα -λέει – θα τον καθαρίσουμε και μας υπόσχονται ότι θα κάνουμε και το… μπάνιο μας μέσα ! Και συνεχίζει ο Αχμέτ – Σάββας – Αμπτουλάχ : ” Το Βόσπορο έχει μια γέφυρα 1500 μ. Και το Οζάλ πουλήσει το γέφυρα στο Λαό και αυτά τα λεφτά κάνει κι άλλο γέφυρα !…” Είδατε πως βγαίνουν οι καλές ιδέες; και εμείς δεν μπορούμε να φτιάξουμε μια τόση δα γεφυρίτσα στο Ρίο ή Αντίρριο. Κι όλα αυτά γιατί δεν σκεφτήκαμε να συμβουλευτούμε τον καλό μας γείτονα και σύμμαχο κύριο Οζάλ !
Και τώρα τα γνωστά : εγκατάσταση στο ξενοδοχείο , μπάνιο και ξεκούραση και έτοιμοι για τις επόμενες επισκέψεις στο Τοπ- Καπί , Αγιά Σοφιά , Πατριαρχείο , Ντολμά Μπαξέ . Α’ και τι σημαντικότερο απ’ όλα στις αγορές για ψώνια Καλπασί – Τσαρσί κ.λ.π. 2000 μαγαζάκια το λιγότερο .εκεί να δείτε θρησκευτική προσήλωση του Χριστεπώνυμου πληρώματος του … πούλμαν . ; Ότι υπόλοιπα υπήρχαν στις αγορές τα … σηκώσαμε όλα. Ούτε παραμονές πολέμου να ήταν. Η μανία του φθηνού- οικονομικού και του”ξένου” έκανε τον καθένα μας να σαβουριάζει ότι κατά την άποψη του ήταν οικονομικό ή ”ευκαιρία”. Κι όλ’ αυτά από τη διαφορά νομίσματος. Η δραχμή μας πιο σκληρή από την λίρα των γειτόνων μας. Μπορείτε να φανταστείτε ένα θέαμα, από σακούλες με ψώνια και τον άτυχο οδηγό μας τον κυρ- Γιώργη να βολοδέρνει στην τοποθέτηση όλων αυτών στους χώρους κάτω από το πούλμαν? Μερικοί πιο τολμηροί αγοράσανε και… ηλιόλαδο. Μπετονάκια από λάδι που βγαίνει από ηλιόσπορους. Έλα Χριστέ και Παναγία. Ηλιόλαδο για τις τηγανητές πατάτες και τη σαλάτα προφανώς. Μου θυμίζει η υπόθεση κατοχή!!!
Ο καημένος ο Αμπτουλάχ μας οδήγησε σε μια επιχείρηση που παρήγαγε πετσέτες. Αυτός βέβαια βοήθησε στο ”γκισέ” δίπλα και ήλεγχε τις αγορές που κάναμε για φροντίσει το μπαξίσι του- προμήθεια στο τέλος. Χαρούμενος και υποχρεωτικότατος χαμογελούσε προς πάσαν κατεύθυνσιν γιατί βέβαια πίστευε πως ξεναγούσε… κουτόφραγκους! Άστον να ζήσει κι αυτόν… Οι Έλληνες είμαστε φιλότιμοι. Όσο για το πάρκινγκ μαρτυρήσαμε. Ο κυρ- Γιώργης ξηλώνετε κάθε φορά τις 500 λίρες για ενοίκιο που βαστούσε το πολύ μισή ώρα ώσπου να επιστρέψουν οι επιβάτες μας από την ξενάγηση με τον κ. Σάββα ή Αμπτουλάχ ή Αχμέτ- εφέντη. Ένας τύπος κακοσουλούπωτος που θύμιζε αγροφύλακα κακοντυμένο με πελώριες μουστάκες με χαρτάκια χύμα αμφίβολης προέλευσης- δικά του ή της υπηρεσίας του- εισέπραττε λεφτά μόλις το πούλμαν έφτανε στο χώρο του πάρκινγκ. Τίποτα! Αγριεμένος ο Τούρκος ζητούσε λεφτά! Βρε καλέ μου, βρε χρυσέ μου ο κυρ- Γιώργης τέντωσε δεξιά και αριστερά τις τσέπες του… άδειες για να συγκινηθεί ο τούρκος πως δεν είχαμε… Μπα αυτός το βιολί του. Να και ο δικός μας ο Αμπτουλάχ, συνήγορος του συμπατριώτη του. Σώνει και καλά να του δώσουμε. Όχι του λέμε, γιοκ παρά. Όχι, λέει και ο Αμπτουλάχ, είναι δίκαιο, πρέπει. Έ ρε και του βάζουμε τις φωνές όλοι τις φωνές όλοι. Ο Τούρκος στον Τούρκο κόμμα ένα! Πήρε το μέρος του. Ευκολόπιστοι εμείς και ο ”ευγενικός” Αμπτουλάχ μας πούλαγε μέχρι τώρα… καθ’ αυτό Τούρκος!
Πριν από δύο χρόνια, η Ένωση Σμυρναίων έκανε την πρώτη της εκδρομή στη Μικρασία. Πρέπει να πω πως η οικονομική κατάσταση ήταν χειρότερη φέτος εκεί. Μούκανε εντύπωση ότι σ’ όλα τα λαϊκά εστιατόρια τα πάντα ήταν μίζερα. Το ελάχιστο φαγητό ήταν σερβιρισμένο σε μεταλλικά πιάτα- 15 και πόντους διάμετρος. Ούτε πουλάκια να’ μασταν. Αυτό όμως ήταν γενικό φαινόμενο. Πίσανε στη λιτότητα και αυτοί αλλά ήταν εξοντωτικό. Ήταν πολύ φυσικό να έχουμε επαφή με τα λαϊκά στρώματα. Πουθενά δεν είδαμε μεσοαστική τάξη. Όσο για την υψηλή κοινωνία τους αυτή είναι αθέατη και την συναντάς μετά το μεσονύκτιον- που ακριβώς δεν γνωρίζω, αλλά υποπτεύομαι.
Λιγουριά που λέτε. Ένας λαός που προσπαθεί -ένα μέρος- να βρει απασχόληση κάνοντας 2 ή 3 ψευτοδουλειές για να καλύπτει τα στοιχειώδη. Τους βλέπεις να περπατούν σκεπτικοί και μελαγχολικοί. Δεν αντιδρούνε. Δεν αντιληφθήκαμε καμιά έκρηξη βόμβας. Καμιά αντίσταση. Πόσο γενναίοι πρέπει να’ ναι αυτοί οι λίγοι που αντιμετωπίζουν το εκτελεστικό απόσπασμα του Εβρέν. Τιμάμε τη μνήμη τους. Τιμάμε τους αντιφασίστες Τούρκους.
Θυμίζω κάθε φορά ότι μου έκανε εντύπωση. Τις αντιφάσεις. Στο ”Καπακλί- Τσαρσί” ξαφνιάστηκα όταν είδα στο στέκι τους καμιά πενηνταριά χαμάληδες- χαρακτηριστικοί τύποι- με αυτά τα… μαξιλάρια στην πλάτη τους για να στεριώνουν επάνω τους το φόρτωμα, για να μπορούν πιο άνετα να το μεταφέρουν. Και μέσα σ’ αυτούς είδα και νέα παιδιά χαμάληδες… και από την άλλη μεριά είδα διασχίζοντας τη Μικρασία, τα εύφορα εδάφη, πεδιάδες μίλια ολόκληρα ατελείωτα. Τι ευρωστία το έδαφος. Τι χώρα γόνιμη! Και τα δάση τους πευκώνες σ’ όλη τη διαδρομή, παντού. Ούτε ένα καμένο δάσος… Και ας είχαμε πέσει στην εποχή της μεγάλης ζέστης. Βέβαια ο τόπος ήταν φανερό μπορούσε να θρέψει κόσμο και κοσμάκη.
(Στη χώρα αυτή που διασχίζουμε – μουρμούρισε ο κυρ- Γιώργης ο οδηγός- η γη απλόχερα προσφέρει στον Τούρκο αγρότη, ενώ στην Ελλάδα προσφέρει στη γη με ιδρώτα και αίμα).
αλλά τι εξήγηση να δώσεις? Πως τα καφενεία εδώ ήταν γεμάτα από το πρωί? Που είναι τα 52 εκατομμύρια του κ. Οζάλ; Ένιωθες μιζέρια…
Σελίδες ολόκληρες μπορείς να γράψεις γι’ αυτή τη χώρα. Σε κάθε γωνιά τη νιώθεις την Ελληνική παρουσία. Απλώς άλλαξαν τα τοπωνύμια από Ελληνικά σε Τούρκικα. Αισθάνεσαι πίκρα. ” Είχαμε, λέγεται και τι δεν είχαμε…”. Ναι, είναι πολύ σωστό! Τα πάντα είχαμε και τα χάσαμε. Γιατί; Οι μεγάλοι μας ”σύμμαχοι” μας εξαπάτησαν. Γιατί κυνηγώντας τα συμφέροντά τους δεν βόλευε να μας βλέπουν μπροστά τους. Υπάρχουν, ωστόσο, Έλληνες ανάμεσά μας που ορκίζονται ακόμα στους ”συμμάχους” μας.
Ρίχνοντας ο υποφαινόμενος πριν δύο χρόνια την ιδέα έγινε στόχος της Ένωσης Σμυρναίων η ανεπίσημη επίσκεψη των μελών της εκδρομής στο ISNIK δηλαδή στην Νίκαια της Μ. Ασίας. Γνωστής για τις ιερές συνόδους της Χριστιανοσύνης. Η Νίκαια, λοιπόν, μια σύγχρονη, πολύ μικρή , κωμόπολη με κάποιο σύγχρονο πολεοδομικό σχέδιο περιβάλλεται από ένα αρχαίο μεγάλο τείχος γύρω- γύρω. Μας εντυπωσίασε το τείχος. Το φωτογραφίσαμε. Ο αρχηγός της εκδρομής μάζεψε λίγο χώμα για να προσφερθεί στο Δήμο και στην Ένωση Σμυρναίων της Νίκαιας, της άλλοτε, δηλαδή, Νέας Κοκκινιάς μας που άλλαξε το όνομά της κατόπιν διαγωνισμού και νικητής ήταν ο εισηγητής, κορυφαίος πνευματικός άνθρωπος της περιοχής μας, ο φίλτατος και σεβαστό Γιάννης Μελάς.
Κοντά στις άλλες εμπειρίες που αποκτήσαμε να και μια απρόβλεπτη… Πώς ξεκινήσαμε μαζί με τον Πρόδρομο, τον… λαοπλάνο, για ν’ αγοράσουμε… τίλιο μαζί και δυόσμο, γιατί- λέει- ήταν… διουρητικά και πάμφθηνα. Στο μαγαζί που εισβάλαμε γιομάτο βότανα και άλλα… σωστικά μέσα, κολλήσαμε σένα μεγάλο βάζο- σαν και κείνα τα γυάλινα με τις καραμέλες, κοντά με μικρότερα βάζα του Ό του κιλού, μέσα σένα χαρτονένιο κουτί κακοτυπωμένο με όχι και πολύ καλή εικονογράφηση στο εξωτερικό μέρος του, με πολύ καλή λαϊκή εικονογράφηση. Ξαφνιαστήκαμε βλέποντας ένα Σουλτάνο, τον Αβδούλ Χαμίτ σταυροπόδι και να ρουφά το μαρκούτσι του ναργιλέ και πέρα… βρέχει. Βρε ολούρμ- λέω στον Πρόδρομο- έμπα με τα Τουρκικά σου στον καταστηματάρχη- ένα παχύδερμο 150 κιλών. Ρώτα τον, είναι ”αυτό” και τι σημαίνει. Πριν προλάβει ο Πρόδρομος, ο καταστηματάρχης του εξηγεί πως πρόκειται για καταπληκτικό… ματζούνι, που βέβαια συνήθιζαν οι Σουλτάνοι και οι αγάδες για να δυναμώσουν τις… δραστηριότητες των ακραίων… μελών του… πολυβασανισμένου κορμιού τους! Ρε Πρόδρομε, να πάρουμε ένα… βαζάκι να… βοηθήσουμε και κανένα… απελπισμένο φίλο ( ή κανένα μέλος του Δ.Σ.)… Τι λές?
Κάτι λοιπόν είπε ο Πρόδρομος γρήγορα και σοβαρά στον καταστηματάρχη και αμέσως μας αράδιασε καμιά… δεκαριά βάζα από το πολυσυζητημένο… ματζούνι!
Αράχ μπιρ Αλάχ τουρκιστί! Λάθος έγινε! Δεν έχουμε ανάγκη εμείς-παιδιά πράματα- από ματζούνι! Σε κάποιους άλλους ν’ απευθυνθείς στο… πούλμαν! Όχι σε μας, είπαμε εκνευρισμένοι(!)
Τραβήξαμε το τίλιο και το δυόσμο -από ένα κιλό, αλλά από λάθος και άθελά μας, μπερδέψαμε και πήραμε ένα… τόσο δα… βαζάκι ο καθένας μας, χωρίς βέβαια να μας ενδιαφέρει αυτό καθ’ εαυτό! Γράψε λάθος!!…
ΜΙΧΑΛΗΣ ΝΙΚΟΛΙΝΑΚΟΣ
